Intervju: Ana Miljkovac, akademska vajarka / Razgovarala sam sa Anom Miljkovac o vezi između arhitekture i skulpture, o njenim radovima, odnosu prema umjetnosti i izložbama koje su trenutno aktuelne. Ana je  2013.godine doktorirala na Fakultetu za umetnost i dizajn u beogradu, koautor je pet udžbenika i pet priručnika za nastavnike, Radi kao predavač na Filozofskom fakultetu u Nikšiću, Član je ULUCG od 1998.godine, kao i Odbora za likovnu  umjetnost CANU od 2019.godine. Kakav je, po tvom mišljenju, odnos arhitekture i skulpture?  Taj prisan odnos je poznat kroz cijelu istoriju umjetnosti. Mene zanima iz ugla skulpture, i to na način da arhitekturu posmatram kao oblikovanje prostora u najširem smislu. Prostor je neodvojiv činilac skulptorskog polja i taj odnos je uvijek dvosmjeran. Kada je savremena umjetnost u pitanju najbolju simbiozu vidim u radovim vajara Aniša Kapura ( Anish Kapoor) i to kada je, kako gradski, tako i prirodni prostor u pitanju. Njegov Pasulj ili, u originalu Kapija oblaka je po mom mišljenju jedno od najkompletnih savremenih umjetničkih djela javnog karaktera (http://anishkapoor.com/110/cloud-gate-2  ).  Kako nastaju tvoji radovi, šta te pokreće?  Pokreću me razna dešavanja, teme koje mogu biti nametnute spolja, ali i moje lične, nešto što je kod mene na emotivnom polju važno. Sa druge strane, postoji i prazan hod, kada ništa od toga nema dovoljnu pokretačku snagu.  U različitim vremenskim periodima baviš se različitim medijima vizuelnih umjetnosti, ponekad su to instalacije velikih dimenzija, ponekad objekti malih dimenzija, ponekad skulptura, slika, crtež… Moglo bi se reći da si, u tom smislu umjetnik- nomad. Zašto je to tako? Zato što život umije da bude monoton, rutiniran… ako bi i umjetnost bila takva, izgubila bi sasvim svoj smisao.  Medij rada je samo sredstvo koje se prilagođava osnovnoj ideji ili emociji. Materijali, tehnike, postupci, sve je podložno mijenjanju u odnosu na suštinu.  Moja umjetnost bi se prije mogla definisati kao rezultat ,,nepodnošljive lakoće postojanja”. Dijelom zato treba da zahvalim jednom sjajnom profesoru koji mi je predavao Filozofiju likovnih umjetnosti XX vijeka na magistarskim studijama. To je filozof Vladimir Vukićević. Insistirao je na tome da uvijek moramo da se pitamo čemu ta nova djela, zašto ona treba da postje…  Koliko traju ti periodi u kojim se posvetiš nekoj određenoj temi? Neodređeno, onoliko koliko je potrebno da sve završim, zaokružim jedan ciklus. Čim uočim da se ponavljam, vrtim jedan isti film, stanem sa radom. Zatim preispitam sebe šta želim naredno da radim. Tamo gdje su želje najveće i gdje mi je najinteresantnije, prema tome idem. Amajlije 2017.godine/fotografija: Anka Gardašević Ali skulpturi se redovno vraćaš, šta ona za tebe znači?  Pa ako neko nema baš mnogo vremena za odgovor ne treba pitati vajara za skulpturu. To je jedna od onih priča koje nemaju kraj. Kao i kod drugih poziva, pretpostavljam. U dugim vremenskim periodima kod mene je skulptura imala različita značenja i proisticala iz različitih pobuda. U studentskim danima, ona je bila nešto slično mom ličnom rokenrolu, vrlo ekspresivna, temperamentna, živa. Poslije toga sam radila skulpturu u terakoti, bila sam fascinirana samim materijalom, jednostavnošću i direktnošću, vajala sam neke ljudske figure uz punu svijest o prapostojanju i o vezi sa zemljom, glinom i onim biblijskim da je Bog stvorio čoveka od blata ( gline) i da mu je kroz nozdrve udahnuo život. Sada, poslednju seriju skulptura zovem Harmonizacija u vidnom polju.  To su radovi koji imaju ,,praktičnu upotrebu”. Kao što je upotrebljiva knjiga koju imamo potrebu da čitamo jer u njoj nalazimo odjeke našeg stanja, neriješenih pitanja… ili kao što je upotrebljiv odabrani film. Na taj način je umjetnost praktično upotrebljiva i suštinski bitna. Ona može da nas mijenja.  Poslednju seriju skulptura zovem Harmonizacija u vidnom polju. To su radovi koji imaju ,,praktičnu upotrebu”. Kao što je upotrebljiva knjiga koju imamo potrebu da čitamo jer u njoj nalazimo odjeke našeg stanja, neriješenih pitanja… ili kao što je upotrebljiv odabrani film. Na taj način je umjetnost praktično upotrebljiva i suštinski bitna. Ona može da nas mijenja.  Da li su ti radovi, na taj način, u dosluhu sa vremenom u kom živimo? Da, svjesna sam da je u pitanju neka vrsta satisfakcije: živimo u prilično konfuznom vremenu i postoji prirodna potreba za protivtežom, tj. za ravnotežom, ili još bolje- harmonijom. Sve nove skulpture imaju korjen u Amajlijama koje sam radila 2017.godine. To su radovi koji imaju direktan upliv u naše potrebe i osjećanja. One služe za dugo gledanje, neku vrstu meditacije. Na primjer, ako nam nedostaje odvažnosti, treba da gledamo crnu amajliju sa šiljkom, ako želimo skladan odnos sa sobom i okolinom, tu je amajlija s bijelom kuglom… Poslije toga sam radila Talismane pa komlete čajnika i šoljica koje naravno nemaju praktičnu upotrebu, posude pod nazivom Oda radosti… Čini mi se da je to specifičan odnos prema skulpturi, umjetničkom djelu uopšte? Mislim da jeste. Sa druge strane, nalazim sličnosti sa meni vrlo dragim umjetnicima iz prošlog vijeka. Na primjer, vajar Konstantin Brankusi je imao ovakve želje: ,, Moje skulpture ne treba poštovati. Potrebno je da ih volite i poželite da se igrate s njima… Želim da vajam oblike koji mogu da donesu ljudima radost”. Ili Modiljani koji je, u stanju pijanstva, grlio svoje skulpture i nazivao ih ,, stubovima nježnosti”. Skulptura je ovdje tačka pokretanja, kao motor koji je statičan, ali mijenja stanje stvari u okruženju. Poznato je da umjetnici nikada nisu zadovoljni urađenim. Je li to slučaj i sa tobom? Definitivno nije. Mislim da je upravo suprotno, moja umjetnost bi se prije mogla definisati kao rezultat ,,nepodnošljive lakoće postojanja”. Dijelom zato treba da zahvalim jednom sjajnom profesoru koji mi je predavao Filozofiju likovnih umjetnosti XX vijeka na magistarskim studijama. To je filozof Vladimir Vukićević. Insistirao je na tome da uvijek moramo da se pitamo čemu ta nova djela, zašto ona treba da postje… Ova pitanja ubacuju svakog umjetnika u veliki problem, potrebno je proći kroz tu vrstu krize… Kasnije, kada formirate sistem putem kojeg se to stalno pitate, paradoksalno, oslobađate se. U stvari postajete svjesni da sve to treba raditi, da ima smisla. I tu je onda njegova ( prof. V.Vukićevića ) poznata rečenica: ,,To je To, i drugo nije To”. Talismani, 2017.godine / fotografija: Anka Gardašević Živimo u prilično konfuznom vremenu i postoji prirodna potreba za protivtežom, tj. za ravnotežom, ili još bolje- harmonijom. Sve nove skulpture imaju korjen u Amajlijama koje sam radila 2017.godine . To su radovi koji imaju direktan upliv u naše potrebe i osjećanja. One služe za dugo gledanje, neku vrstu meditacije.  U polednje dvije godine intenzivno izlažeš u inostranstvu, posebnou Engleskoj? Kako je došlo do toga? Koju od tih izložbi smatraš najvažnijom? Radila sam niz nekih malih radova, vrlo pogodnih za slanje, a teme tih izložbi su bile u dosluhu sa mojim radovima. Većinom su to izložbe koje pokušavaju da daju odgovore na globalne probleme. Među njima bih izdvojila izložbu Before Greed Became Form  zbog aktuelnosti teme pohlepe i njenih posledica u vidu različitih kriza koje nas pogađaju, posebno pandemije korona virusa (https://www.thisisamyjackson.com/whiterectangle ).  Harmonizacija u vidnom polju, 2020 godina / fotografija: Miloš Zvicer Sa kojim radovim si učestvovala? Reci nešto o njima. To su radovi iz koncepta Mjesec dana 5 %.  Radi se o tome da je moda druga po redu industrija koja najvise zagađuje planetu. Većina ljudi u razvijenim zemljama, po inerciji kupuje nove stvari svake sezone. Ali, kada bi svako od njih samo mjesec dana duže nosio svoju garderobu, emisija štetnih gasova bi se smanjila za 5%.  U vrijeme izolacije, u martu ove godine, listala sam jedan modni časopis i umalo bacila jedan njegov dodatak: ugledala sam masku za lice (prva sekunda), leptir- mašnu (druga sekunda). Pomislila sam kako je mali korak od leptir- mašne do maske za lice. Mozak ponekad reaguje čudno, ali u sustini logično. Razgovarala: Aleksandra Zečević Malović Read More

Ventilisane fasade/FunderMax / Prateći najsavremenije tokove svjetskog građevinarstva i poštujući sve principe „zelene gradnje“, kompanija LAMEX u okviru LAMEX nZEB Solutions, integrisanim načinom projektovanja, razvija sopstvena sistemska rješenja za “Zelene zgrade” gotovo nulte energije - nZEB (nearly Zero Energy Buildings). Sastavni dio standarda LAMEX nZEB Solutions, čine VENTILISANE FASADE kompanije FunderMax. Ventilisana fasada je tip omotača objekta, u kome je završna fasadna obrada “odvojena” od zida za koji je pričvrsćena adekvatno projektovanom strukturom.  U prostoru između zida i fasadne obrade, pored izolacionog materijala struji vazduh. U vazdušnom prostoru (minimum 2cm) formira se uzlazni fluks vazduha. Ovo kretanje je omogućeno zahvaljujući razlici u temperaturi između vazdušnog prostora i spoljne sredine (efekat dimnjaka). Ovo konvektivno vazdušno kretanje omogućava: 1.Kontinuirano “isušivanje” izolacionog materijala 2. Održavanje temperature u vazdušnom prostoru na nivou spoljne temperature, bez dodatnog “termoopterećenja” za objekat i bez alteracije performansi izolacionog materijala. UŠTEDA: Prva glavna prednost ventilisanih fasada i koja na direktan način utiče na korisnike je ušteda energije. Dobra toplotna izolacija i ušteda energije usko su povezani sa činjenicom da zahvaljujući ovim fasadama više doprinosimo zaštiti životne sredine. Smanjenje količine toplote koju zgrade apsorbuju u ljetnjem periodu djelimičnom refleksijom sunčevog zračenja od spoljašnje fasade i prirodno ventilisanom vazdušnom šupljinom. U zimskim vremenskim uslovima ventilirani zidovi zadržavaju toplotu, što rezultira manjom zavisnošću od sistema grijanja. Smanjuje potrošnju energije za rad klima uređaja i grijanja za oko 30%, i garantuje uštede u najhladnijem i najtoplijem dobu godine. Smatra se “energetski efikasnom fasadom”.  Ventilisane fasade pružaju najbolje rješenje u pogledu inženjerskog dizajna i građevinskog inženjerstva za rješavanje problema sa vlagom. Zbog prirodne difuzije pare sprečava se nastanak buđi.  Pasivna kuća, fasadni panel 0027 NT Prado Agate Grey Ventilisane fasade štite objekat od vlage sprečavanjem kondenzacije, koja uzrokuje vlažne mrlje na spoljnim zidovima. Prozračena šupljina vazduha ugrađena u sistem znači da kišnica ne prodire u unutrašnjost šupljine, pa nudi najviše nivoe hidroizolacije. Eliminacija površinske kondenzacije (prisustvo vazdušnog otvora olakšava evakuaciju vodenog toka iz unutrašnjosti i pospješuje uklanjanje moguće vlage). Ovim sistemom ventilisanih fasada značajno doprinosimo kontroli formiranja kondenzacije (prosušivanje izolacije).  Dizajn i sanacija  Ako je vašoj zgradi potrebna sanacija, možete proučiti mogućnost postavljanja fasada ove vrste. Pored gore navedenih prednosti, estetski ventilisane fasade su modernije i inovativnije. Idealna za renoviranje i za sprečavanje korozije i daljeg propadanja objekta. Eliminacija rizika od pukotina i eliminacija rizika odvajanja fasade od zida. Dizajn ventilisanih fasada omogućava prikrivanje i ispravljanje nesavršenosti prednje fasade.  Zahvaljujući brojnim drvnim dekorima FunderMax kompaktnih HPL ploča koje izgledaju kao prirodno drvo, vaš objekat možete oplemeniti i dati mu prirodniji izgled. Max Exterior – HPL je veoma izdržljiv materijal s dvostranim slojem akrilnog poliuretana koji mu obezbjeđuje dugotrajnost i otpornost na vremenske uticaje, vrlo visoke i vrlo niske temperature, vlagu ili mraz. Takođe, ove ploče otporne su na dejstvo UV zračenja, pa ove ploče neće vremenom promjeniti izgled. Zbog svoje postojanosti ali i faktora dekorativnosti, Max Exterior-HPL ploče su čest izbor arhitekata kada se rade ventilisane fasade ili kada žele da naglase jedan dio objekta.  Estetska vrijednost:  Atraktivna i velika raznolikost estetskog dizajna. Različiti raspoloživi formati i širok spektar dizajna, boja i tekstura čine ventilisani fasadni sistem još atraktivnijim. Materijal korišćen u ovom održivom rješenju nudi vrhunsku estetiku koja izaziva veliko interesovanje današnjih arhitekata. Zaista, arhitekti sve više uzimaju u obzir ovaj sistem u potrazi za optimalnim rješenjima u svojim najzahtjevnijim projektima.  Akustična izolacija.  Pojačava akustičke performanse, jer vazdušna šupljina djeluje kao dodatna zvučna izolacija spolja, smanjujući buku između 10% i 20%. Ventilisane fasade predstavljaju veću zvučnu barijeru.  Ventilisane fasade povećavaju zvučnu izolaciju objekta za 14 dB.  Ekonomičnije održavanje. Trajnija garancija, čišćenje je lakše. Još jedna od velikih prednosti ventilisanih fasada su niski troškovi održavanja.  Trajnost i jednostavno održavanje.  Fundermax fasadne obloge su izuzetno otporan materijal koji nudi veliku izdržljivost. Otpornost na kisjelinsku koroziju i ultraljubičasto zračenje znači da njegov estetski izgled tokom vremena ostaje nepromijenjen i pored izlaganja suncu.  Zdravlje:  Bolji termički komfor obezbjeđuje zdraviji ambijent naše zgrade i ugodnu klimu za život za vrijeme zimskog i ljetnjeg perioda.  Zaštita objekta od spoljnih uticaja:  - Zaštita fasade od direktnog djelovanja atmosferskih agensa.  - Štiti od rose i vremenskih uticaja.  - Trajna efikasnost spoljašnjeg izolacionog materijala koji je savršeno suv zahvaljujući odličnoj ventilaciji.  - Strukturna segregacija toplotne izolacije i zaštite od vremenskih prilika.  - Izdržljivost, nepropusnost i manja težina samo su neke od prednosti upotrebe FunderMax ventilisanih fasada.  Prikrivenost instalacija:  Stvaranje tehničkog radnog prostora za kućište cijevi i kanala za razne instalacije ventilisana fasada kamuflira električne, gasne ili vodovodne instalacije zgrade, ali istovremeno omogućava lak pristup njima. Može se integrisati sa sistemom zaštite od groma.  Jednostavna instalacija i zamjena:  Lakoća komada, posebno dizajniranih da smanji njihovu težinu, velika je prednost pri instalaciji ovog sistema. Takođe, ako se komad ošteti ili mu je potrebna zamjena, veoma ga je lako popraviti. “Suva” montaža (bez malterisanja) obezbjeđuje jednostavnu i brzu ugradnju. Izgradnja bez oštećenja postojeće fasade.  Protivpožarne karakteristike: FunderMax fasadni paneli mogu da odgovore na različite zahtjeve projekta u pogledu negorivosti, pa se pored B klase negorivosti mogu koristiti i paneli A2 klase negorivosti.  TEHNIČKA PODRŠKA PROJEKTANTIMA I MONTAŽERIMA VENTILISANIH FASADA  Kompanija LAMEX sa svojim timom inženjera pruža stalnu tehničku podršku svojim poslovnim saradnicima tokom projektovanja i montaže ventilisanih fasada i krovova. Tehničke detalje montaže Max Compact Exterior panela na aluminijumsku podkonstrukciju, vezom sa nitniom i vezom sistemom lepljenja, možete preuzeti iz kataloga koji se nalazi na sajtu www.lamex.rs  Showroom : Vlada Ćetkovića 60 Podgorica Tel:+382(0)20 26 53 00 / + 382 ( 0 ) 69 26 53 Ova adresa el. pošte je zaštićena od spambotova. Omogućite JavaScript da biste je vidjeli. Read More

I dok odmor provodim uživajući sa porodicom u fascinantnim predjelima sjevera lijepe naše, prihvatajući činjenicu da smo otkazane letove i planove ostavili za srećnija vremena, a da ljetovanje ove godine provodimo na domaćem terenu, prisjećam se posljednjeg putovanja, gdje smo bezbrižno uživali u novogodišnjim praznicima, ne sluteći da smo se sa kataklizmičnim scenarijima Covid-a iz Milana mimoišli za svega 20ak dana. Tek što smo se vratili sa putovanja, i još nismo uspjeli sumirati utiske, tradicionalno izraditi fotografije za album, svijet se okrenuo naopačke, i ja tek sada prelistavam putopis i dnevnik, osvježavajući sjećanje na jedan od gradova koji je na mene ostavio poseban utisak, zbog veoma neočekivanog revitalizujućeg pristupa tretmanu gradskih prostora.  Bosco Verticale Desetodnevni boravak u Milanu, koncipirala sam kao jednu nimalo laku arhitektonsku turu, i šetački maraton za trogodišnju ćerku i muža, ali moji saputnici su već navikli na to, pa smo krenuli redom. Osim klišeiziranih toponima iz turističkih vodiča, koji se uglavnom kod nas obilaze prvih dana, uz lagane pauze uz kapućino i puteraste kroasane, prošli smo sve ono što vam najbolji turistički vodiči serviraju kao must see. Bilo je to vrijeme kada smo sa poslednjeg sprata  fenomenalnog muzeja Novecento, gledali trg ispred milanske katedrale koji vrvi od ljudi, dok pored nas turisti iz cijelog svijeta gledaju postavku bez distance i maski. Već prvih dana zaljubljena u njegove parkove, galerije, ulice i zgrade potpuno sam se uvjerila da Milano nije samo fensi šoping grad, kako ga mnogi predstavljaju, već grad sa najsavremenijim politikama urbane obnove, u kome upravo najveće modne kompanije igraju važnu ulogu u kreiranju kulturne scene i potencijala grada. Kao važan segment u procesu ,,revitalizacije grada’’ nameće se i princip alternacije   kojom se predlaže ustupanje kancerogenih prostornih situacija, novim potentnim sadržajima, koji mogu doprinijeti kreiranju novog gradskog identiteta. Ovdje se ne misli samo na brownfield koncept korištenja fabričkih kompleksa, već smjenjivanje svih onih prostora koji su ocijenjeni lošim, u cilju poboljšanja komunikativnosti prostora i imidža grada.  Tokom protekle decenije Milano je doživio najveću urbanu transformaciju i fazu dramatičnog arhitektonskog razvoja koja je u potpunosti i veoma radikalno promijenila sliku grada. Ideja o gradu počiva na konceptu očuvanja i promocije tradicionalnih vrijednosti grada, kulturno istorijskog naslijeđa, ali i u rapidnim i veoma rigidnim transformacijama cijelih zona grada koji promoviše principe održivosti i urbanog kvaliteta življenja, savremenih reanimacija i rekonstrukcija, a sve u cilju proizvodnje novog savremenog imidža grada koji će postati svjetski konkurentan. Tako je Milano postao ,,žarište’’ novih ideja, arhitektonskih i urbanističkih koncepata, koji uvažavaju slojeve prošlosti, nudeći najsavremenije odgovore dobijene na arhitektonskim konkursima, i potpisane od strane najvećih svjetskih imena arhitekture. Kao važan segment u procesu ,,revitalizacije grada’’ nameće se i princip alternacije   kojom se predlaže ustupanje kancerogenih prostornih situacija, novim potentnim sadržajima, koji mogu doprinijeti kreiranju novog gradskog identiteta. Ovdje se ne misli samo na brownfield koncept korištenja fabričkih kompleksa, već smjenjivanje svih onih prostora koji su ocijenjeni lošim, u cilju poboljšanja komunikativnosti prostora i imidža grada. Postavljajući na taj način u fokus ozbiljan prostorni i društveni potencijal, princip alternacije, upravo bi kompenzovao nove funkcionalne i prostorne vrijednosti mjesta, komunicirajući na taj način novi društveni prostor. House of Memory, Bakuh Ovaj princip mogao bi se razumjeti kao planska zaliha prostora koja omogućava kreiranje potpuno novih sadržaja na mjestima koja su u gradu markirana kao ,,pogrešna’’, i kao takva veoma dugo egzistiraju u prostoru, bilo da je u pitanju brisani prostor ili već izgrađena struktura. Ovakvo poimanje stvari može se tumačiti kao urbana obnova – rehabilitacija etiketirane zone grada, u cilju ostvarenja viših društvenih interesa i povećanje kvaliteta života u gradu. Na taj način, alternacija kao princip jednom prostoru može ponuditi različite sisteme intervencija kao što su oni manje radikalni a odnose se na rekonstrukciju i adaptaciju, do veoma restriktivnih, koje podrazumijevaju potpuno brisanje i anuliranje prostora, u cilju kreiranja potpuno novog sadržaja koji će u konačnici osnažiti socio – prostorni kapacitet grada, u cilju kreiranja savremenog imidža i novog savremenog identiteta. Ovakvi prostori nerijetko su poligon za meinstrim arhitekturu koja je vrhunac doživjela u poslednjih dvadesetak godina, uživajući u prostornim ekscesima koji za rezultat često imaju fetišistički formalizam i senzacionalistička arhitektura, koja u najvećoj mjeri zanemaruje sve ono što je kontekst u punom smislu,  proizvodeći  Las Vegas baby efekat. U fokusu ovakvih intervencija je profit, i efekat koji grad treba da postigne u globalnoj mreži, gradeći novi imidž grada i identitet koji ima predznak turističkog i tržičnog grada. Sa druge strane, ovakve dizajnerske šeme koje dekonstruišu postojeće tradicionalne identitete grada, označene su i prihvaćene kao avangardne. U distriktu Porto Nuova najveći fan arhitekata je rezidencijalni kompleks sa dvije kule - Bosco Verticale (od 26 i 18 spratova) inspirisan djelom Itala Calvina iz 1957.godine, u kome se protagonist odlučuje da napusti zemlju i ode živjeti na drvetu, na osnovu čega je izgrađen objekat na kome se nalazi oko 900 stabala i preko 5000 drugih vrsta biljaka. House of memory (Baukuh), koji je nominovan za Mies van der Rohe Award 2017. Objekat je završen 2015. godine, na osnovu projekta koji je dobio prvu nagradu na pozivnom arhitektonskom konkursu organizovanom 2011.  Premještanje Fiere izvan Milana, i izgradnjom Novog izložbenog centra (Fuksas) u Rho-Peru otvorenog 2005. godine, 85 godina nakon prvog sajma 1920. otvorilo je gradu prostor za izgradnju novog savremenog gradskog centra. Međunarodni konkurs za preuređenje starog područja Fiere, koji je trebao ostvariti kvalitetnu povezanost sa okolnim urbanim kontekstom, zaključen je 2004. godine. CityLife je projekt koji je pobijedio na konkursu, kada je 20 izložbenih dvorana, ukupne zapremine oko 2.500.000 m3, srušeno i podvrgnuto urbanoj transformaciji, kojom predvode najveća svejtska imena Zaha Hadid (rezidencija Via Senofonte), Daniel Libeskind (Via Spinola rezidencije), Arata Izosaki, autori novog višenamjenskog distrikta, sa tri futurističke kule u sredini (Tre Torri), i stambenim blokovima dizajnirani za novi način života u gradu. U procesu izgradnje je i novi objekat grupe Bjarke Ingels (BIG), koji će biti završen 2023.godine. Osim fascinacije idejom, produkcijom i realizacijom, iako rizikujem da budem kritikovana, moram priznati da intimno nisam fan mejnstrim arhitekata čija arhitektura u ovom slučaju demonstrira moć kreirajući socijalnu segregaciju i prostore za stanovanje za visokoplatežnu elitu. David Chiperfield, MUDEC Osim ova dva najznačajnija distrikta, Zona Tortona-Savona koje je rezultat transformacije velikog industrijskog kompleksa, postaje najsavremeniji alternativni prostor kreativnosti, mode i dizajna, u čijoj revitalizaciji su učestvovali David Chipperfield, Antonio Citterio, Mario Cucinella, Matteo Thun, Tadao Ando... Zona Tortona tokom cijele godine vibrira od umjetničkih studija, dizajnerskih radionica, izloga, prodavnica i višenamjenskih prostora, a vrhunac je u periodu Milan Design Week-a. Zona Tortona-Savona koje je rezultat transformacije velikog industrijskog kompleksa, postaje najsavremeniji alternativni prsotor kreativnosti, mode i dizajna, u čijoj revitalizaciji su učestvovali David Chipperfield, Antonio Citterio, Mario Cucinella, Matteo Thun, Tadao Ando... Zona Tortona tokom cijele godine vibrira od umjetničkih studija, dizajnerskih radionica, izloga, prodavnica i višenamjenskih prostora, a vrhunac je u periodu Milan Design Week-a.  Posebnu pažnju arhitektima privlači Teatro Armani u Milanu, najznačajniji renovacijski poduhvat, ne samo za potrebe nedjelje mode već i veoma zapažen arhitektonski projekat unutar italijanske arhitekture. Bivšu fabriku čokolade Nestlé u predgrađu Porta Genova, Armani je 2000. godine po projektu japanskog arhitekte Tadao Anda pretvori u luksuzno sjedište Armanija. Povodom Milanske nedjelje dizajna 2019., u izložbenim prostorima Armani / Silos, Giorgio Armani, u čast japanskog arhitekta, otvorio je retrospektivnu izložbu Tadao Ando - The Challenge, koju je Centar Pompidou u Parizu organizovao 2018. godine, a postavu izložbe kurirao je sam umjetnik (https://www.armanisilos.com/). Veoma zanimljivo prostorno iskustvo u istom distriktu, nudi etnografski muzej MUDEC - Museo delle Culture koji je nastao na brownfield lokaciji bivše fabrike grupacije Ansaldo, a djelo je arhitekte David Chipperfielda, koji je rezultat pobjedničkog rješenja na međunarodnom konkursu 2000.godine u organizaciji gradskog vijeća Milana. Ipak, Chipperfield-ov dizajn je vremenom znatno izmijenjen, do te mjere da se britanski arhitekt neko vrijeme odrekao projekta. Otvoren 2015.godine, danas je muzej novo kulturno mjesto usmjereno na brojne kulturne manifestacije. Kompleks muzeja sastoji se od skupine zgrada u obliku kutija, obučenih u zanimljivu materijalizaciju, čiji izgled pomalo podsjeća na nekadašnje proizvodne pogone i koji sadrži izložbene galerije i razne druge kulturne sadržaje za javnost. Ugrađen u centralnom dijelu kompleksa, djeluje veoma prozračan, metafizički prostor organskog oblika koji stvara dinamički kontrast strogo „paralelepipedalnoj“ geometriji ostatka zgrade muzeja. Fondazione Prada,OMA Ipak, najveći utisak u arhitektonskom i dizajnerskom smislu, na mene ostavio je projekat renovacije i još jedan u nizu brownfield lokaliteta, Fondazione Prada koji ponovo koristi nekadašnji industrijski kompleks, izgrađen 1910. godine kao destilerija, za promicanje savremene umjetnosti i kulture, arhitektonskog tima OMA otvoren 2015.godine. Nova Fondazione Prada pored naslijeđenih prostornih kapaciteta i autentičnih struktura, dobija još tri nove zgrade - veliki izložbeni paviljon, toranj i kino - tako da novi kompleks predstavlja istinsku zbirku arhitektonskih prostora, sa prefinjenim savremenim dizajnom, koji je prisutan u svakom segmentu od mikro do makro nivoa. Autori bez težnje da novo rješenje konkuriše ali i bez pretenzije da postane projekat zaštite, međusobno suočavaju sve forme i oblike u stanju trajne interakcije - nudeći skup fragmenata koji se neće ujediniti u jednu sliku ili dopustiti bilo kojem dijelu da dominira nad drugim. Torre kao poslednji završeni objekat, razvija se na devet etaža, od kojih je šest izložbenih prostora, na ukupnoj površini od oko 2.000 m2. Strukturu upotpunjava panoramska terasa površine 160 m2 u kojoj se nalazi bar na krovu. Nepravilna geometrija Torrea omogućava da se njegov vanjski izgled mijenja u zavisnosti od različitih tačaka posmatranja. Poseban efekat u kampusu kreira ,,zlatna’’ zgrada, i kino kamuflirano ogledalima, koji su nezaobilazni u foto sesijama posjetilaca. Nakon veoma dragocjenog obilaska muzeja i kampusa, ne propustite popiti kafu u veoma autentičnom enterijeru Luce bara koji je dizajniran od strane velikog američkog reditelja Wes Andersona. Da najpoznatije modne kuće u Milanu svoj profit generišu u pravcu kreiranja najsavremenijih kulturnih centara, rehabilitirajući zapuštene industrijske komplekse, pod dirigentskom palicom najvećih svjetskih imena iz svijeta arhitekture, govori i činjenica da je pored Armanija i Prade i modna kuća Gucci od stare fabrike Caproni, sagrađene 1915. godine u istočnom predgrađu Milana, koji su korišteni za projektovanje, sastavljanje i testiranje aviona, izgradila Gucci Hub, veliki kompleks koji sadrži kancelarije, izložbene prostore i prostore za održavanje modnih revija kao i kantinu i restoran. Autorski tim projekta je Piuarch, a projekat je realizovan 2016. godine. Modularna struktura, prekrivene karakterističnim krovom koji omogućava zenitalno osvjetljenje, sa autentičnim fasadama od cigle, na zanimljiv način prikazuje interakciju spoljašnjeg i unutrašnjeg prostora. Projekat i u parteru komunicira zatečene strukture i kontekst, a stakleni kubus sa metalnim brisolejima uspostavlja snažne odnose sa crvenim obojenim ciglama skladišta niskog nivoa. I dok čekamo otvaranje granica, ja u kalendar upisujem još jednom Milano, jer za ovaj grad i sve one lekcije kojima nas uči potrebno je da se vratimo nekoliko puta. Sljedeći put, nadam se na Milan design week za koji mi je ove godine propao plan. Brownfield lokacije predstavljale su jedan od značajnih razvojnih potencijala u postsocijalističkom  gradu, nakon što su brojni industrijski komepleksi iz doba socijalizma prestali sa radom i postali vodeći maligni prostori grada. Postreferendumskim ekonomski bum i nagli prodor stranih investicija na teritoriju Crne Gore, pozicionira ovakve lokalitete kao mjesto za generisanje novih savremenih sadržaja i profita, kreirajući trend izgradnje ‘’novih gradova’’. Tako je kompleks vojnog brodogradilišta Arsenal u Tivtu, koji datira iz doba austro-ugarske sa kraja 19.vijeka, koje je porastom ekonomije grada i ubrzanim napredovanjem okolne gradske i društvene infrastrukture, doživio Zlatno doba 1974. kada je Arsenal dobio mogućnost da pored domaćih, remontuje i strane ratne brodove. Početkom rata u bivšoj SFRJ i uvođenjem sankcija, dolazi do prvih loših poslovanja Arsenala, nakon čega slijedi period njegove potpune stagnacije i devastacije. Vlada Crne Gore, na ideju i inicijativu Pitera Manka, 2006. donosi odluku da Arsenal pretvori u veliku marinu za mega jahte i ekskluzivni nautičko-turistički centar. Nedavno, Crna Gora dobija još jedan novi grad, kao primjer uspješne transformacije brownfield lokacije bivšeg vojnog kompleksa Kumbor, u novi rezidencijalni – lučki grad Porto Novi.  Sada oba grada egzistiraju kao vodeći elitni turistički centri, čiji komodifikovani prostori posjeduju univerzalne karakteristike tržišnog - ekonomskog grada. Jedan od uspješnih primjera alternacije na mikronivou je i Kolektor, prostor nastao transformacijom bivše fabrike Titex, koju je Savez arhitekata Crne Gore, angažovao za potrebe arhitektonskih manifestacija i drugih kulturnih i alternativnih umjetničkih događaja, izmještajući kulturnu scenu grada van zvaničnih institucija. Da Crna Gora prepoznaje važnost potencijala industrijskog i vojnog naslijeđa, govori podatak da Ministarstvo kulture Crne Gore aktivno sprovodi plan kojim stare i zapuštene fabričke komplekse angažuje za potrebe razvoja kreativnih industrija. Sa tim u vezi, nedavno je završen urbanističko – arhitektonski konkurs za adaptaciju vojnog kompleksa Cerovo u Bijelom Polju u saradnji sa UNDP-om, u planu je rekonstrukcija starog turskog zatvora Jusovačatakođe za potrebe kreativnih industrija, a na Cetinju je već uspješno realizovan kreativni hub u prostorijama stare fabrike Košuta. Napisala: Ema Alihodžić Jašarović arhitekta, saradnik u nastavi na Arhitektonskom fakultetu u Podgorici   Read More