Tokom dvonedjeljnog boravka u Maroku mnogo stvari me oduševilo. Iako sam na ovom putu tek „načeo“ gradove, sela i puste predjele Maroka imam neutaživu želju da se vratim i još podrobnije ih upoznam. 

Mjesto koji je na mene ostavilo poseban dojam je drevno naselje Ait Ben Hadu ili „kapija Sahare“ kako ga popularno nazivaju. Grad se nalazi na putu od Marakeša ka Uarzazatu (Ouarzazate). Iz Marakeša svakog dana desetine kombija sa turistima iz cijelog svijeta kreće ka jugoistoku države vijugavim putevima preko planine Atlas. Nekada su tuda prolazili karavani, a sada njihovim rutama prolaze turisti i avanturisti.
Ait Ben Haddou je sjajan primjer “kazbe” – starog berberskog naselja sa tvrđavom, a sam termin za tvrđavu na sjeverno-afričkom meghrebi-arapskom narječju je ksar. Ovaj ksar je najbolji i najočuvaniji primjer arhitekture južnog Maroka, čija je zemljana gradnja starija od islamizacije doline Džebel 757. godine.
Ait Ben Haddou je nastao oko tvrđave koja je služila za odbranu karavanskog puta koji je iz Sahare vodio ka Marakešu. Vremenom je oko utvrđenja niklo naselje koje se vjekovima širilo. Ime ovog naselja potiče od imena plemenske grupe stanovnika (Ait) i njihovog porodičnog imena (Ben Haddou) – na arapskom ‘ben’ znači sin ili sinovi, što znači da su ovaj Ksar podigli sinovi Haddou-ovi.

Najstariji građevinski materijal
Nepečena cigla je najstariji građevinski materijal, raširen duž cijele planete. Objekti sagrađeni od ovog materijala mogu se naći od Azije, Afrike, Evrope do Amerike. Kod nas je naziv za nepečenu opeku ćerpič.
Berberi su pravili opeke od blata i sušili ih na suncu. Blato se obično miješalo sa pijeskom i slamom da bi se dobila bolja konstruktivna svojstva i da bi se lakše povezivalo. Vodič nam je rekao da se u ovu specifičnu mješavinu dodavao i životinjski izmet kako bi se poboljšala njena vezivna svojstva. Ova smješa bi se izlivala na većoj ravnoj površini i od nje su pravljene pravougaone cjeline nalik na cigle. One bi bile ostavljane na suncu dok se ne bi dobro stvrdnule kada bi ih majstori odnosili na gradilište. Na licu mjesta ćerpič je bio slagan i uvezivan istom blatnjavom smjesom koja je služila umjesto maltera.
Građevine od ćerpiča su vrlo izdržljive, i neki od drevnih objekata zidanih njime i danas traju. Zgrade od nepečene opeke akumuliraju energiju pa su preko zime tople, a ljeti hladne. Elastičnost ćerpiča čini objekte otpornim na potrese, i one se ne ruše lako, kao građevine od čvrstih materijala. To objašnjava postojanost ovih objekata koji vjekovima odolijevaju suncu, vjetrovima i kišama.

Pod zaštitom UNESCO-a

Budući da je napravljena od blata, svaka kišna oluja neumitno odnosi dio tvrđave. Ksar je od 1987. godine pod zaštitom UNESCO-a kao dio svjetske kulturne baštine, jer predstavlja tradicionalno pred-saharsko naselje i izvanredan primjer arhitekture južnog Maroka. Iako je prvo naselje ovdje niklo u osmom vijeku, danas najstarije građevine u Ait Ben Haddou potiču iz 17. vijeka.

Ait Ben Haddou je primjer arhitekture od naboja i ćerpiča. Ovaj tip gradnje široko je rasprostranjen širom Južnog Maroka, posebno u dolinama Dra, Todgha, Dades i Sous. Nekad se ovaj tip naselja rasprostirao širom Magreba, Mauritanije i Libije.
Ait Ben Haddou ima zbijene kuće, odbrambene zidine s ukrašenim tornjevima na uglovima i cik-cak postavljena gradska vrata za sigurniju odbranu od svih koji su bez dozvole žitelja htjeli da uđu u ksar.
Građevine su raznolike. Većinom su to velike kuće. Berberi ih nazivaju tighremt, a Arapi dar. Kuće su okupljene oko kvadratnog dvorišta, dok četiri visoka krila s tornjevima na ćoškovima čine citadelu (kazba). Kasabe su pravi dvorci ukrašeni uvijek tradicionalnim marokanskim ornamentima. Radi se o građevinama visokih zidova koje ili nemaju prozore ili ih imaju smještene bliže vrhu. Ovakve su građevine u prošlosti bile ključne za odbranu grada.

Hollywood na marokanski način
Uarzazat je centar regije i mjesto odakle kreću ture u pustinju. Udaljen je 32 km od Ait Ben Haddoua. To je prilično tih i miran grad, čije ime na berberskom znači – “bešumni grad”. Grad ima svoju tržnicu, souk, na kojoj se oko svih proizvoda cjenka. Oko glavne ulice koja prolazi kroz cijeli grad nalaze se hoteli i restorani.
Grad je, uglavnom, naseljen Berberima koji su izgradili neke od lijepih kazbi i zgrada po kojima je područje poznato.
Uarzazat je marokanski Los Anđeles, grad koji živi zahvaljujući filmskoj industriji. U blizini se nalazi filmski grad, sa studijima koji obilaze filmofili iz cijelog svijeta. Tu se nalaze i filmska studija Atlas i CLA.
Ljepote ovog kraja bile su inspiracija brojnim filmskim umjetnicima, pa su ovdje, između ostalih, snimani i “Lorens od Arabije”, “Gladijator”, “Princ Persije”, “Ali baba i 40 hajduka”, “Ben Hur”, “Zatočenici sunca”, “Babel”, “Planine imaju oči”, “Aleksandar”, “Posljednje Hristovo iskušenje”, “Igre prijestola” i mnogi drugi filmovi i serije.

Specifičan stil gradnje

Kuće su najčešće na dva ili tri nivoa. Donji je uvijek služio kao prostor za odlaganje alata i poljoprivrednih proizvoda. Gornji su, u zavisnosti koliko ih ima, služili za život ljudi. Ako je bilo dva sprata, zbog klimatskih uslova, donji se koristio za boravak ljeti, a gornji zimi. Krovovi kuća su bili ravni, pokriveni šljunkom koji je služio kao izolacija od sunca i jesenjih kiša. Posebna pažnja bila je posvećena odvodima za vodu jer je svaka kiša i bujica bila velika opasnost za građevine od blata.
Danas u naselju živi tek nekoliko porodica čiji je jedini izvor prihoda prodaja suvenira i naplata usluga turistima. Domišljati mještani su počeli naplaćivati ulazak u kuće i dvorišta znatiželjnim turistima koji žele da se upoznaju sa načinom života lokalaca. Svaki dirham, dolar ili euro koji date mještanima se isplati jer ono što vidite ovdje zasigurno nije nešto što je svakodnevica.

Ono što je još jedna od jedinstvenosti ovog naselja je povezanost potkrovlja kuća duž cijele kazbe koja su služila kao posljednja linija odbrane u slučaju napada spolja.
Zajedničke građevine bile su velike štale za ovce i goveda, silosi za žito, tržnica, džamija, medresa i skupština plemenskih starješina. Na vrhu se nalazi velika kvadratna građevina za koju nam je vodič rekao da je nekad bila skladište žita, u kojem se, zlata vrijedna namirnica čuvala za slučaj napada i opsade kazbe.
Sa vrha tvrđave puca pogled na okolinu i doseže do vrhova Atlasa na jednoj i pustinjskih dina na drugoj strain. Ukoliko želite da doživite nevjerovatan zalazak sunca nad pustinjom obavezno ostanite da prenoćite u ovom naselju. Smještaj je jeftin, a noć u gradu koji je pod zaštitom UNESCO-a svakako je nešto što ćete pamtiti cijelog života.
Obilazak ovog čarobnog mjesta je nešto što svakako preporučujemo.

Budući da je saobraćaj neredovan, predlažemo da se držite vodiča i sigurnog kombi prevoza iz Marakeša ili Uzarzadea.

 tekst i foto: Leka Dedivanović