Alkatraz, jedan od najčuvenijih i najčuvanijih zatvora u Americi, ne prestaje da intrigira svojom istorijom. Čuvene priče o zatvoru iz koga je nemoguće pobjeći, i još čuvenije legende o bjekstvu trojice zatvorenika, i dalje su intresantne javnosti, čak i posle više od skoro šezdeset godina od njegovog zatvaranja. Iako je većina čula bar o njegovom postojanju, malo je onih koji znaju da je Alkatraz bio i utočište za mnoge biljne vrste, te da je formiranje prvo vojnog, a zatim i civilnog zatvora bilo praćeno i formiranjem i razvojem njegovog neposrednog okruženja u vidu viktorijanskih vrtova. 

Veliki travnjak zamijenjen je lokalnim ukrasnim travama, koje zahtijevaju mnogo manje irigacije i đubrenja. Ovo je dobar primjer kako se i istorijski vrtovi mogu prilagoditi savremenim težnjama ka održivosti i ekološkoj efikasnosti. Najzapaženije su sukulentne vrste, koje su se održale i kroz decenije kada je zatvor bio napušten.

Samo ostrvo je originalno bilo  potpuno pusto, na njegovim rudimentiranim i plitkim površinskim naslagama pijeska i malo zemlje, rasle su samo najotpornije trave. 1865. godine započinje se sa nasipanjem zemljom sa okolnih ostrva, kada je i formiran prvi vrt. Kada je, 1933. godine zatvor prešao iz vojnih u civilne ruke, mnogi su bili iznenađeni da se oko zatvora nalaze vrtovi. U tom periodu počinje i razvoj samih vrtova, oni su prošireni, i pojedini upravnici počinju da se interesuju za unapređenje vrtova, te od nadležnih službi traže pomoć u donaciji sadnica i sjemena biljaka koje bi preživljele u tako oskudnim uslovima. Sjeme mediteranskih vrsta, kao i biljke iz sličnih podneblja, stizale su na ostrvo, i zatvorenici počinju da se uključuju u poslove održavanja vrtova. Puno je interesantnih priča koje opisuju taj period suživota zatvorenika, čuvara i njihovih porodica i biljaka, koje su pružale neki vid slobode i prozor u drugi, ljepši svijet. Jedna od najpotresnijih je da su zatvorenici mogli ponijeti u ćelije rezane cvjetove, te su se suzdržavali od pijenja svog sledovanja vode, kako bi cvjetovi duže trajali. Neki od njih su se i nakon odslužene kazne vraćali svojim vrtovima. 

Tada je formirano ukupno pet različitih vrtova, od kojih su najpoznatiji Glavna aleja (Main road), Terasa ruža (Rose terrace), Oficirski red (Officers row), Vrt zatvorenika (Prisoner gardens) i Nadzornikov vrt (Warden`s Garden).  1963. godine Alkatraz se zatvara, i narednih četrdeset godina biva prepušten sam sebi. Vrtovi su zarasli, mnoge biljne vrste koje su zahtijevale navodnjavanje su nestale, ali je nevjerovatnih dvije stotine vrsta opstalo na ostrvu, uprkos ekstremnim uslovima suše i vjetrova. 2003. godine, Alkatraz prelazi u nadležnost udruženja, Golden Gate National Parks Conservancy i  National Park Service.  Tada započinje jedna nova era, vrtovi se obnavljaju, postojeće vrste se kataloški obrađuju, a nove introdukuju na ostrvo. U vrtu ruža, između ostalih, pronađena je i na evropskom tlu izumrla, hibridna ruža Rosa `Bardou Job`. Ovo je bilo otkriće koje je uzburkalo englesku hortikulturnu javnost, s obzirom da se mislilo da je ova vrsta ruže izumrla, već više od sto godina. Tako se misteriozna „Ruža Alkatraza“ , u vidu šest reznica, vratila na englesko tlo sa koga je i potekla.

Priča o Alkatrazu dobija i jednu drugu dimenziju sa svojom obnovom - o ovim vrtovima ne brinu se samo profesionalni vrtni umjetnici i baštovani, već i više stotina volontera, koji, potpuno besplatno, rade na uređenju vrtova. Učešće lokalne zajednice je nešto na šta su u pomenutim udruženjima izuzetno ponosni, jer Alkatraz postaje mjesto okupljanja, zajedništva, i nečega što se polako gubi u današnjem izuzetno kapitalizovanom svijetu, a to je briga za opšte, a ne samo za sopstveno dobro. 

Danas, vrtovi Alkatraza broje oko tri stotine vrsta, a navodnjavanje se vrši iz starih i obnovljenih originalnih rezervoara za vodu, onako kako su to radili prije više od stotinu godina. Vrtovi se stalno unaprjeđuju na način da su bioekološki samostalni, vrste se stalno prilagođavaju staništu, te su neke vrste u potpunosti zamijenjene onim koje su u datim uslovima održivije. Veliki travnjak zamijenjen je lokalnim ukrasnim travama, koje zahtijevaju mnogo manje irigacije i đubrenja. Ovo je dobar primjer kako se i istorijski vrtovi mogu prilagoditi savremenim težnjama ka održivosti i ekološkoj efikasnosti. Najzapaženije su sukulentne vrste, koje su se održale i kroz decenije kada je zatvor bio napušten: Agave americana, Drosanthemum floribundum, Aeonium arboreum, Crassula ovata, Carpobrotus edulis, ali I druge vrste karakteristične za mediteransku klimu: Agapanthus orientalis, Acanthus mollis, Zantedeschia aethiopica, Pelargonium sp., Amaryllis belladona…

Međutim, priča o Alkatrazu dobija i jednu drugu dimenziju sa svojom obnovom - o ovim vrtovima ne brinu se samo profesionalni vrtni umjetnici i baštovani, već i više stotina volontera, koji, potpuno besplatno, rade na uređenju vrtova. Učešće lokalne zajednice je nešto na šta su u pomenutim udruženjima izuzetno ponosni, jer Alkatraz postaje mjesto okupljanja, zajedništva, i nečega što se polako gubi u današnjem izuzetno kapitalizovanom svijetu, a to je briga za opšte, a ne samo za sopstveno dobro. 

Napisala: Danica Mihaljević Davidović, diplomirani inženjer pejzažne arhitekture
Pejzažni arhitekta u Studiju Synthesis i CAU, centar za arhitekturu i urbanizam, Podgorica