Pokrivanje ostataka velike manastirske crkve Sv. Jovana Krstitelja u Žičkoj kartuziji/ Medprostor/Slovenija

Predstavljamo vam projekat pokrivanja ostataka crkve Sv. Jovana Krstitelja i privremenog lapidarijuma u nekadašnjem manastiru Žička kartuzija, koji se nalazi pored sela Žiče u opštini Slovenske Konjice u Sloveniji. Ovaj projekat je dobitnik ovogodišnje nagrade Piranesi a dodeljena je arhitektama iz ljubljanskog studija Medprostor (Rok Žnidaršič, Jerneja Fišer Knap, Samo Mlakar, Katja Ivić i Dino Mujić). Na ušću dva potoka, na kraju doline Svetog Jovana Krstitelja, nalazi se nekadašnji gornji manastir Žičke kartuzije. To je prvi i najstariji kartuzijanski manastir van svoje matične romaničke kulturne sfere. Povelja je spomenik nacionalnog značaja kao i dio evropske baštine zbog svog istorijskog, umjetničkog, arhitektonskog, arheološkog, prostornog, estetskog i simboličkog značaja. Vizuelni fokus manastira je velika manastirska crkva Svetog Jovana Krstitelja. To je tipičan srednjovekovni kartuzijanski sakralni prostor.

Stojeći ispred sporednog jugoistočnog ulaza u manastir, posjetioca privlači prostorni usklik gotičke crkve vidljiv iznad odbrambenih zidina. Njegov strmi krov je pokriven škriljcem. Veličina objekta se pojačava pri ulasku u južno, donje dvorište. Projekat renoviranja predstavlja materijalizovan odgovor na složeno i višestruko pitanje zaštite ruševina jednog od najranijih kartuzijanskih manastira u Evropi i tumačenje naprednih srednjovjekovnih principa gradnje. Novi krov vjerno prati prvobitni nagib i iluziju gotičkog skoka naviše. Samo u svom krajnjem istočnom dijelu krov svojom ravnom završnom obradom malo otkriva svoj zagonetni karakter, idilom pejzaža Potemkinovog sela. Poziva radoznale među posjetiocima da skrenu iza ugla do arheološkog parka nekadašnjeg Velikog manastira, gdje se suočavaju sa ruševnim karakterom sjevernih zidova crkve, iznad kojih nema sjeverne polovine krova, samo lebdeće monolitno sivilo pravougaone površine – „unutrašnjost” južnog krova.

PROJEKAT RENOVIRANJA PREDSTAVLJA MATERIJALIZOVAN  ODGOVOR NA SLOŽENO I VIŠESTRUKO PITANJE ZAŠTITE RUŠEVINA JEDNOG OD NAJRANIJIH KARTUZIJANSKIH MANASTIRA U EVROPI I TUMAČENJE NAPREDNIH SREDNJOVJEKOVNIH PRINCIPA GRADNJE.

Riječ je o konceptualno osmišljenom rješenju, koje u nekoliko ključnih tačaka razrješava pola vijeka staru dilemu o prihvatljivosti zahvata na istorijskom građevinskom materijalu kartuzije i pitanje kako ga zaštititi. Ovim arhitektonskim rješenjem crkva ponovo postaje koherentna, prostorno dominanta sa rekonstruisanom originalnom dimenzijom, dok lebdeći monolit čini i fizičku i simboličku prekretnicu između prošlih intervencija i doktrine savremene zaštite kulturnog nasleđa – prostor između ruševine i rekonstrukcija. Centralni sakralni prostor sa modernim krovom može se sagledati dvojako, jer se odnosi na svoja dva najizloženija vidika. Dakle, da bi se razumjela intervencija u ovom izrazito polarizovanom monaškom prostoru, ključna je politika gledišta. Napetost stvorena između praznine („arheološki“ pogled sa sjevera) i školjke („arhitektonski“ pogled sa juga) istovremeno je intenzivirana i usaglašena intervencijom, stvarajući dijalog između supstancije istorijske građevine i savremene arhitekture.

RIJEČ JE O KONCEPTUALNO OSMIŠLJENOM RJEŠENJU, KOJE U NEKOLIKO KLJUČNIH TAČAKA RAZRJEŠAVA POLA VIJEKA STARU DILEMU O PRIHVATLJIVOSTI ZAHVATA NA ISTORIJSKOM GRAĐEVINSKOM MATERIJALU KARTUZIJE I PITANJE KAKO GA ZAŠTITITI.

Pored estetske funkcije prostornog retuširanja, lagana krovna konstrukcija ima utilitarni karakter stvarajući fizičku zaštitu originalnih zidova (uz pomoć pokretne podkonstrukcije – ravnog krova koji ima sve nagibe). Pored toga, sa čeličnim vezama iznad lučnih stubova, zgrada je statički stabilizovana u pravcu sjever-jug, što je suštinski zahtjev za inženjering. Projekat je pragmatično organski jer, uprkos autorskom pristupu, u potpunosti odgovara zahtijevima službe zaštite, uz manje invazivne i manje intezivne intervencije u supstanci spomenika, uz konkretiranje logike prostora kroz pružanje dovoljno novih informacija. Kroz otvoreni, pokretni krov, nematerijalna vrijednost kolektivnog sjećanja na poslednjih dvjesta godina kada je crkva bila ruševina, prikladno je izražena i kroz prizor koji se uzdiže iznad kamenih zidova ka nebu.

Arhitektonskom intervencijom ponovo je uspostavljena istorijska komunikacija dva spiralna stepeništa, koja su nekada vodila do gornjih spratova kaptole i Otokarove kapele. Dva stepeništa su povezana sa novim vidikovcem koji se nalazi unutar prolaza između prvobitnog i sekundarnog sjevernog zida priprate, sa uskim, blago nagnutim hodnikom koji vodi do njega, uokviren spoljnim stranama sjevernog zida.

PROJEKAT JE PRAGMATIČNO ORGANSKI JER, UPRKOS AUTORSKOM PRISTUPU, U POTPUNOSTI ODGOVARA ZAHTIJEVIMA SLUŽBE ZAŠTITE, UZ MANJE INVAZIVNE I MANJE INTEZIVNE INTERVENCIJE U SUPSTANCI SPOMENIKA

Sa vidikovca se pruža suštinski pogled sa visine na razrušeni karakter južnog dijela manastirskog kompleksa. Tek nakon ulaska u crkvu i završetka posjete sagledavanjem lokaliteta na vidikovcu, posjetilac dobija uvid u organsku genezu misaonog procesa arhitekte, koji je vođen postojećim stanjem. Disciplinovan integritet zahvata omogućava kreiranje novog sadržaja i upotrebe, što je, uostalom, neophodno za bolje ekonomske mogućnosti i usko povezano sa dugotrajnom, održivom brigom o spomeniku.