Pejzažna arhitektura /

GARIG JE VEGETACIJSKI STADIJUM KOJI SE JAVLJA KAO DEGRADACIONI STADIJUM MAKIJE. PREDSTAVLJA VRLO ŠIROK POJAM, A U SMISLU NAŠEG KLIMATSKOG I VEGETACIJSKOG POJASA ON JESTE DEGRADACIONI STADI-JUM MAKIJE, ALI SE DUŽ CIJELOG MEDITERANA GARIG JAVLJA U OVOM I SLIČNIM OBLICIMA, KOJI MOŽE BITI I KONAČNI OBLIK VEGETACIJE, ALI I PIONIRSKI OBLIK. TO ZNAČI DA MOŽE NASTATI NE SAMO KAO VEGETACIJSKI SLJEDBENIK MAKIJE, VEĆ KAO SAMOSTALNI OBLIK KARAKTERISTIČNOG SKLOPA, KOJI SE MIJENJA. JAVLJA SE DUŽ MEDITERANSKE OBALE GRČKE, ALBANIJE, CRNE GORE, HRVATSKE, ITALIJE, SARDINIJE, KORZIKE, MALTE, FRANCUSKE, ŠPANIJE, MAJORKE, PORTUGALIJE I NAJJUŽNIJE MAROKA I ALŽIRA.

Garig kao specifična vegetacijska tvorevina sve više postaje izuzetno cijenjena i poželjna formacija i u savremenoj pejzažnoj arhitekturi i uređenju vrtova, slobodnih prostora uopšte, zato što može dugoročno predstavljati samostalnu tvorevinu, relativno malo zavisnu od čovjeka. U perspektivi, dobro organizovan i pravilno odnjegovan vrt tipa gariga mo-že postati potpuno nezavisan i od na-vodnjavanja, pa čak i u najekstremnijim uslovima ljetnjih suša zato i postaje sve popularniji i korišćeniji. Njegova prilično rudimentirana esteti-ka, svedeni kolorit i sveopšti do-življaj prirodi sličnog pejzaža nije nešto na šta smo mi, ali ni investitori navikli. U prihvatanju nove estetike lijepog leži upravo  promjena kojoj se teži, kako bi na pravi način vrijednovali ovaj autohtoni, izdržljivi sklop biljaka, kamenja i šljunka.

Vila Mandra, Mikonos; Claus Brechenmacher, Reiner Baumann

Pri implementaciji elemenata gariga i formiranja vrta ovog tipa, neophodno je uvažiti sve procese i okolnosti koje su i dovele do nastajanja ovih specifičnih tvorevina. To su prije svega klimatski uslovi Mediterana, mada se oni mogu replicirati i na većoj nadmorskoj visini i nešto surovijoj klimi. Garig kao formacija jednogodišnjih i višegodišnjih žbunastih vrsta i perena, započinje formi-ranje u specifičnim prirodnim uslovima, ali i onima koje je u prošlosti inicirao čovjek i njegov tradicionalni način života. Formacije tipa garig počinju da se kao pionirska vegetacija javljaju na opožarenim površinama, najčešće nakon uništavanja šumskog pokrivača, i nakon inicijalnog stadijuma sklopa jednogodišnjih biljaka i trava. Većina biljnih vrsta koja formira ovakve sklopove ima sjeme koje reaguje na visoku temperaturu, tj klijanje sjemena je indukovano požarima, te su oni često i neophodni za formiranje gariga. 

Tvrđava Saint-Jean, Francuska

Međutim javljaju se i kao posljedica redovne ispaše ovaca i koza, koje brste visoku vegetaciju i travnati pokrivač, onemogućavajući tako formiranje visoke drvenaste vegetacije. U suprotnom, na napuštenim mediteranskim terasama, nekada održavanim ispašom  stoke, započinje smjena vegetacijskih sklopova koje se najčešće završavaju formiranjem šumske vegetacije borova, čempresa ili listopadnih vrsta karakterističnih za zonu.

U PERSPEKTIVI, DOBRO ORGANIZOVAN I PRAVILNO ODNJEGOVAN VRT TIPA GARIGA MOŽE POSTATI POTPUNO NEZAVISAN I OD NAVODNJAVANJA, PA ČAK I U NAJEKSTREMNIJIM USLO-VIMA LJETNJIH SUŠA - ZATO I POSTAJE SVE POPULARNIJI I KORIŠĆENIJI.

Ono što je za naš mediteranski pojas karakteristično jeste pojava karsta kao jedinstvene geološ-ke tvorevine, koja je između ostalog i uslovila pojavu gariga. Karst koji se pruža duž površina pod garigom omogućava ono što je garigu možda i najpotrebnije, a to je dobra drenaža. Isto tako, erozioni procesi, koji rezultiraju pojavom veće količine šljunka, kamenja i pijeska omogućavaju dobru drenažu. Plitko, skeletno zemljište, je-ste pedološki pokrivač koji uslovljava pojavu gariga. Repliciranje ovakvih uslova u zemljištu omogućava da se garigu slične formacije u vidu dekorativnih vrtova formiraju i van zone gdje bi se oni od prirode našli. 

Groblje Saint Marc Jaumegarde, Francuska

Ono što vrtove formirane na ovim principima čini drugačijim od klasičnih, između ostalog je i dinamika promjena kojima podliježu tokom vremena. Naime, ukoliko ih prepuštimo prirodnim procesima, barem djelimično, dešavaće se spontano rasijavanje i nicanje biljaka, kako iz vrta tako i iz okolnih prirodnih predjela. Karakteristične vrste gariga i makije, kao što su vrste iz rodova Cistus, Euphorbia, Phyllirea, Pistacia, Myrtus, He-lichrysum spontano se šire i obnavljaju. Na taj način dolazi do evolucije vrta, koji u određenom trenutku dostiže svoju stabilnost. Tako, mnogi vrtovi Mediterana, poput vrta Parc de Saleccia na Korzici, vremenom postaju sve bogatiji. Danas, osim autohtonih vrsta kao što su žalfija, ruzmarin, jerusalimska žalfija, euforbije, smilje, ovaj vrt krase i vrste introdukovane iz drugih mediteranskih zemalja sličnog podneblja. Ovaj vrt podignut je na mjestu gdje je nakon požara uništena plantaža maslina. Spontana polumakija javila se kao pionirska vegetacija, a vlasnici su je usmjeravali u željenom pravcu, forsirajući poželjne vrste. Tako on danas predstavlja vegetacijski stablinu tvorevinu, koja se stalno dopunjuje novim vrstama.

Muzej vina, Samos, Grčka; Claus Brechenmacher, Reiner Baumann

Vrtovi ovog tipa mogu biti izuzetno interesantni i u gradskoj sredini. Prisustvo popločanih površina, odsustvo vode ili njeno minimalno prisustvo, mogu biti idealni uslovi za rast vrsta gariga. Mnogi savremeno dizajnirani vrtovi upravo su rađeni na ekološkim i vizuelnim principima vegetacije gariga i makije. Studio APS upotrebio je ovu sposobnost radeći na rekonstrukciji tvrđave Fort SaintJean u Francuskoj, koristeći vrste kao što su Stachyz bizantina, Euphorbia cypa-rissias, Geranium sanguineum, Carex balleriana, Iris lutescens....

ONO ŠTO VRTOVE FORMIRANE NA OVIM PRINCIPIMA ČINI DRUGAČIJIM OD KLASIČNIH, IZMEĐU OSTALOG JE I DINAMIKA PROMJENA KOJIMA PODLIJEŽU TOKOM VREMENA. NAIME, UKOLIKO IH PREPUŠTIMO PRIRODNIM PROCESIMA, BAREM DJELIMIČNO, DEŠAVAĆE SE SPONTANO RASIJAVANJE I NICANJE BILJAKA, KAKO IZ VRTA TAKO I IZ OKOLNIH PRIRODNIH PREDJELA.

Na novoizgrađenom groblju Saint Marc Jaumegarde, u Francuskoj, dizajneri Sandrine Lefevre i Mos-se and Gimmig, upotrijebili su vrste gariga kako bi se smanjilo održavanje, predhodno prilagođavajući zemljište ovom tipu vegetacije. Korišćene su vrste kao što su Achillea umbellata, Tanacetum densum, Thymus camp-horatus, Teucrium marum...

Vrt Parc de Saleccia, Korzika

U Grčkoj su najviše odmakli sa implementacijom ovakvih vrtova, jer je i njihova klimatska zona većim dijelom u zoni u kojoj se ovakva vegeta-cija i javlja. Međutim, sigurno je veliki doprinos ovakvim odlukama i minimalna količina vode, koja je u deficitu na većini grčkih ostrva, koja su prirod-no stanište ovakvih biljnih formacija.

Principi makije i gariga upotrebljeni su pri dizajniranju Kulturnog centra  Stavros Niarchos fondacije u Atini. Vrto-vi se prostiru na preko 80% površine od 21 ha, i a veliki dio vrta je ustvari krovna bašta  centralnog objekta.

Olive Grove, K Studio, Grčka

Sam princip pejzažnog uređenja za-snovan je upravo na biološki stabilnim formacijama tipa garig i makija, uz dopunu autohtonim stablima ma-sline, rogača, čempresa i lovora. Žbunaste vrste i perene čini 161 karakte-ristična vrsta iz rodova Coronilla, Ci-stus, Pistacia, Salva, Thymus, Lavan-dula, Euphorbia.

U traganju za što stabilnijim, i što prikladnijim rješenjima koja će u budućnosti biti održiva, pozvani smo da preispitamo dosadašnje norme i  ponovo osmotrimo prirodu oko nas, da u njenoj jedinstvenosti pronađemo estetiku i da se njoj prilagodimo, a ne ona nama.