Ovaj članak pruža potrebne podatke o standardima za ispitivanje otpornosti na požar koji se odnose na sposobnost uzorka sistemske konstrukcije da spriječi širenje plamena ili dima u potpuno razvijenom požaru i/ili sposobnost ispitivanog uzorka da održi konstruktivnu stabilnost u požarnim uslovima. Ispitivanje otpornosti građevinskog elementa na požar uključuje određivanje njegovog ponašanja kada se izloži određenim uslovima zagrijevanja i pritiska, obično onima koji simuliraju požar u zatvorenom prostoru, npr. sobi. Otpornost na požar je jedno od nekoliko svojstava konstrukcije ili sistema, pa se zbog toga ne može jednostavno posmatrati kao svojstvo specifičnih materijala koji se koriste u konstrukciji ili sistemu.
Standardi za ispitivanje performansi otpornosti na požar koji se najčešće navode su britanski standardi (BS 476: Delovi od 20 do 24). Evropski standardi (EN 1363 do 1366) postepeno će zamijeniti BS 476, a sadašnji ekvivalenti su navedeni u nastavku. U evropskim standardima (normama), građevinske elemente i konstrukcije treba ispitivati i klasifikovati prema njihovim performansama odvajanja požara i nepropusnosti za dim u skladu sa sistemom u kojem se svojstva označavaju slovom, npr. R, E ili I i indeksom koji pokazuje vrijeme u kome je očuvano svako specifično svojstvo.
Australijski standardi
AS 1530: Deo 4: 2005 - Ispitivanje otpornosti građevinskih elemenata na požar
Ovaj standard pridržava se opštih principa i postupaka koji su sadržani u seriji standarda ISO 834 i drugim pratećim dokumentima, ali ih objedinjuje u jednom dokumentu. Standard daje metod za određivanje otpornosti građevinskih elemenata na požar, uključujući zidove, podove, krovove, plafone, stubove, grede, vrata, neizolovane zastakljene elemente, kanale za vazduh, prodore instalacija i protivpožarne klapne. Građevinski propisi Australije (Building Code of Australia - BCA) priznaju usklađenost sa propisima kad se relevantni građevinski sistem ispituje u skladu sa ovim standardom.
AS 4072: Deo 1: 2005 - Komponente za zaštitu otvora u razdvajajućem elementu otpornom na požar (Dio 1: Prodori instalacija i konstrukcijski spojevi)
U ovom dijelu definisani su zahtijevi za ispitivanje, tumačenje rezultata ispitivanja, kao i za ugradnju sistema za zaptivanje prodora i sistema za zaptivanje konstrukcijskih spojeva u elementima konstrukcije otpornim na požar. Standard se zasniva na ispitivanju standardnih konfiguracija i definiše minimalne uslove za ove sisteme za zaustavljanje požara. Namijenjen je za dopunu uslova za zaštitu od požara iz propisa BCA i treba da se koristi zajedno sa opisima načina ispitivanja koji su navedeni u AS 1530: Dio 4.
AS 5113 - Ispitivanje širenja požara i klasifikacija spoljnih zidova zgrada
Ovdje se daje precizna naznaka požarnih performansi zidnih obloga i zidnih sklopova. Na standard AS 5113 će se pozivati u novoj metodi verifikacije koja će omogućiti industriji da verifikuje požarne performanse spoljašnjih sistema oblaganja u odnosu na relevantne zahtjeve za performanse NCC-a.
Britanski standardi
BS 476: Deo 20: 1987 (BS EN 1363: 2012) - Metode za određivanje otpornosti građevinskih elemenata na požar (opšti principi)
Ovaj dio opisuje opšte postupke i opremu koja je potrebna za određivanje otpornosti građevinskih elemenata na požar. Trebalo bi da se koristi zajedno sa odgovarajućim dijelom iz grupe standarda BS 476 (delovi od 21 do 24), koji opisuju detaljan postupak za ispitivanje pojedinačnih elemenata konstrukcije.
BS 476: Deo 21: 1987 (BS EN 1365: Djelovi 1 do 4) - Metode za određivanje otpornosti nosećih građevinskih elemenata na požar
Ovaj standard opisuje metode za određivanje otpornosti nosećih greda, stubova, podova, ravnih krovova i zidova na požar. Grede i stubovi se ocjenjuju u pogledu nosivosti, dok se razdvajajući elementi, kao što su podovi, ravni krovovi i zidovi ocjenjuju u pogledu nosivosti, integriteta i izolativnosti.
BS 476: Dio 22: 1987 (BS EN 1364: Djelovi 1 i 2: 1999) - Metode za određivanje otpornosti nenosećih građevinskih elemenata na požar
Ovaj standard opisuje metode za određivanje otpornosti na požar nenosećih pregradnih zidova, vrata, sklopova za zatvaranje, plafonskih membrana i zastakljenih elemenata konstrukcije u pogledu integriteta i, gdje je to potrebno, izolativnosti.
BS 476: Dio 23: 1987 - Metode za određivanje doprinosa komponenti otpornosti na požar konstrukcije
Ovaj standard opisuje metode ispitivanja za određivanje doprinosa spuštenih plafona otpornosti na požar čeličnih greda, kao i za određivanje doprinosa ekspandirajućih zaptivki otpornosti na požar drvenih vrata.
BS 476: Dio 24: 1987 (BS EN 1366: Dio 1: 1999) - Metode za određivanje otpornosti ventilacionih kanala na požar
Ovaj standard opisuje metode koje se koriste za ispitivanje i mjerenje sposobnosti kanala da spriječi širenje požara iz jednog požarnog sektora u drugi. Rezultati su izraženi prema kriterijumima stabilnosti, integriteta i izolativnosti.
BS 7346-3:1990 (BS EN 12101-1:2005) - Komponente sistema za kontrolu dima i toplote
Ovaj standard opisuje metode za određivanje otpornosti na požar protivdimnih zavesa, ako se ti elementi koriste kao deo sistema za kontrolu dima.
Evropski standardi
EN 13501: Dio 2: 2016 - Požarna klasifikacija građevinskih proizvoda i građevinskih elemenata (Dio 2): Klasifikacija na osnovu rezultata ispitivanja otpornosti na požar, isključujući opremu za ventilaciju)
Ovaj standard ima za cilj da uskladi postupke za klasifikaciju otpornosti na požar građevinskih proizvoda i elemenata na osnovu definisanih procedura ispitivanja koristeći podatke o ispitivanjima otpornosti na požar i curenja dima.
EN 1363: Dio 1: 2012 - Ispitivanja otpornosti na požar (Dio 1: Opšti zahtjevi)
Ovaj dio uspostavlja opšte principe za određivanje otpornosti na požar različitih elemenata konstrukcije, gdje su aspekti i postupci ispitivanja zajednički za sve specifične metode ispitivanja.
EN 1363: Dio 2: 1999 - Ispitivanja otpornosti na požar (Dio 2: Alternativne i dodatne procedure)
Ovaj dio identifikuje specifičan scenario zagrijevanja gdje su standardni uslovi dati u EN 1363: Dio 1 neprikladni zbog drugih dodatnih faktora koje treba razmotriti, poput prirode proizvoda ili sistema, predviđene upotrebe i regulatornih zahteva. Alternativni uslovi uključuju krivu ugljovodoničnog požara, krivu sporog zagrijevanja i krivu spoljašnjeg požara.
EN 1364: Dio 1: 2015 - Ispitivanja otpornosti nenosećih konstrukcija na požar (Dio 1: Zidovi)
Svrha ispitivanja jeste da se izmjeri sposobnost reprezentativnih uzoraka nenosećih zidova, sa i bez zastakljenja za unutrašnju i spoljnu konstrukciju, osim za fasadne zidove i zidove sa vratima.
EN 1364: Dio 2: 2018 - Ispitivanja otpornosti nenosećih konstrukcija na požar (Dio 2: Plafoni)
Ovo ispitivanje se primjenjuje na plafone koji su spušteni pomoću visilica ili pričvršćeni direktno na noseći ram, kao i na samonosive plafone. Ispitivanje plafona se izvodi za dvije karakteristične situacije, tj. za djelovanje požara sa donje strane plafona i za djelovanje požara sa gornje strane plafona (kada je požar ograničen u zatvorenoj šupljini).
EN 1364: Dio 3: 2014 - Ispitivanja otpornosti nenosećih konstrukcija na požar (Dio 3: Zid-zavjesa – potpuna konfiguracija, cio sklop)
Ovaj metod se primjenjuje na sisteme zid-zavjesa, koji se oslanjaju na podnu(e) ploču(e), projektovane za potrebe obezbjeđenja otpornosti na požar koja je utvrđena u uslovima izloženosti dejstvu unutrašnjeg ili spoljašnjeg požara.
EN 1364: Dio 4: 2014 - Ispitivanja otpornosti nenosećih konstrukcija na požar (Dio 4: Zid-zavjesa – djelimična konfiguracija)
Ovaj standard definiše metod za određivanje otpornosti na požar djelova zid-zavesa koji sadrže proizvod ispune bez protivpožarnih karakteristika pri izloženosti dejstvu požara sa unutrašnje ili spoljašnje strane. Ovaj metod ispitivanja uključuje ocjenu koja se odnosi na otpadajuće djelove koji mogu da dovedu do povreda. Standard može da se koristi i za određivanje otpornosti na požar radi proširenja polja primjene djelova sistema zid-zavjesa, koji su prethodno ispitani prema EN 1364: Dio 3.
EN 1365: Dio 1: 2012 - Ispitivanja otpornosti nosećih konstrukcija na požar (Dio 1: Zidovi)
Ovim ispitivanjem se mjeri sposobnost reprezentativnog uzorka nosećeg zida da se odupre širenju požara sa jedne strane i da održi svoju nosivost. Ispitivanje je primjenljivo i na unutrašnje i spoljašnje zidove u uslovima izlaganja unutrašnjem ili spoljašnjem požaru.
EN 1365: Dio 2: 2014 - Ispitivanja otpornosti nosećih konstrukcija na požar (Dio 2: Međuspratne i krovne konstrukcije)
Ovim dijelom se utvrđuje metod određivanja otpornosti na požar međuspratnih konstrukcija, bez šupljina ili sa neventilisanim šupljinama, krovnih konstrukcija, sa ili bez šupljina (ventilisanih ili neventilisanih), kao i međuspratnih i krovnih konstrukcija koje uključuju zastakljene elemente. Izlaganje požaru je sa donje strane. EN 1365: Dio 3: 1999 - Ispitivanja otpornosti nosećih konstrukcija na požar (Dio 3: Grede)
Ovim dijelom se utvrđuje metod određivanja otpornosti greda na požar, koje mogu biti sa ili bez primjenjenih sistema zaštite od požara i sa ili bez šupljina. Otpornost greda na požar se ocjenjuje prema kriterijumu nosivosti.
EN 1365: Deo 4: 1999 - Ispitivanja otpornosti nosećih konstrukcija na požar (Dio 4: Stubovi)
Ovaj dio utvrđuje metod određivanja otpornosti stubova na požar kada su potpuno izloženi požaru sa svih strana. Otpornost stuba na požar se ocjenjuje prema kriterijumu nosivosti.
EN 1366: Dio 1: 2014 - Ispitivanja otpornosti servisnih instalacija na požar (Dio 1: Ventilacioni kanali)
Ovim dijelom se utvrđuje metod za određivanje otpornosti vertikalnih i horizontalnih ventilacionih kanala na požar pri standardnim požarnim uslovima. Ispitivanjem se određuje otpornost na požar kanala koji su izloženi djelovanju požara sa spoljašnje strane (kanal A) i djelovanju požara sa unutrašnje strane (kanal B). Performanse kanala se ocjenjuju prema kriterijumima integriteta, izolativnosti i curenja dima.
EN 1366: Dio 2: 2015 - Ispitivanje otpornosti servisnih instalacija na požar (Dio 2: Klapne otporne na požar)
Svrha ovog ispitivanja jeste da se ocijeni sposobnost mehaničkih uređaja kao što su protivpožarne klapne (klapne otporne na požar) da u požarnim uslovima spriječe širenje vatre, dima i gasova iz jednog požarnog sektora u drugi kroz sistem kanala za vazduh koji mogu da prodiru kroz protivpožarne zidove i podove.
Mjerenja temperature i integriteta se izvode na djelovima ispitne konstrukcije. Nepropusnost sistema protivpožarne klapne se mjeri mjerenjem direktnog protoka, uz održavanje konstantne razlike pritiska preko zatvorene protivpožarne klapne. Nepropusnost protivpožarne klapne u zatvorenom položaju se mjeri na temperaturi okoline.
EN 1366: Dio 3: 2009 - Ispitivanje otpornosti na požar servisnih instalacija (Dio 3: Zaptivne ispune)
Ovaj dio standarda utvrđuje metod ispitivanja kojim se ocjenjuje doprinos sistema za zaptivanje prodora otpornosti na požar razdvajajućih elemenata kada kroz njih prodiru instalacije. Svrha ispitivanja jeste da se ocijene efekti takvog prodora na integritet i izolativnost predmetnog razdvajajućeg elementa, integritet i izolativnost sistema zaptivanja prodora, izolacione karakteristike instalacije (instalacija) koja prodire kroz element i gubitak integriteta instalacije.
EN 1366: Dio 4: 2006+A1:2010 - Ispitivanje otpornosti servisnih instalacija na požar (Dio 4: Trakasti zaptivači)
Svrha ovog ispitivanja je da ocijeni efekat trakastog zaptivača na integritet i izolativnost konstrukcije, kao i integritet i izolacione karakteristike trakastog zaptivača. Takođe se ocjenjuje efekat pomjeranja noseće konstrukcije na požarne karakteristike trakastih zaptivača.
EN 1366: Dio 5: 2010 - Ispitivanje otpornosti na požar servisnih instalacija (Dio 5: Servisni kanali i okna)
Svrha ovog ispitivanja jeste da se izmjeri sposobnost reprezentativnog horizontalnog servisnog kanala ili vertikalnog servisnog okna, koji prolaze kroz podove ili zidove i zatvaraju cijevi i kablove, da spriječe širenje požara iz jednog požarnog sektora u drugi. Ispitivanjem se utvrđuje ponašanje kanala i okana pri dejstvu požara sa spoljašnje ili unutrašnje strane. Performanse kanala i okana se ocjenjuju prema kriterijumima integriteta i izolacije.
EN 1366: Dio 6: 2004 - Ispitivanje otpornosti na požar servisnih instalacija (Dio 6: Izdignuti i dvostruki podovi)
Ovaj dio standarda određuje metod ispitivanja za reprezentativne uzorke izdignutog ili šupljeg poda kada su izloženi određenom režimu zagrijevanja i opterećenja. Djelovanje požara je unutar plenuma, sa donje strane poda. Primjenjeno požarno opterećenje može biti prema standardnoj ili redukovanoj (održava se temperatura do 500°C) vremensko-temperaturnoj krivoj. Kriterijumi performansi se ocjenjuju u pogledu izolativnosti, integriteta i nosivosti.
EN 1366: Dio 8: 2004 - Ispitivanje otpornosti na požar servisnih instalacija (Dio 8: Kanali za ekstrakciju dima)
Ovaj dio je pripremljen da bi se ocjenilo da li kanali otporni na požar koji su prethodno ispitani prema EN 1366-1 (kanal A i kanal B) na adekvatan način funkcionišu kao kanali za odvođenje dima. Kanali za odimljavanje prelaze u drugi požarni sektor iz požarnog sektora iz kojeg se odvodi dim u slučaju požara, a u uslovima potpuno razvijenog požara. Ispitivanje je podesno samo za četvorostrane kanale izrađene od negorivih materijala (Klase reakcije na požar A1 i A2). Curenje se mjeri na sobnoj i na povišenim temperaturama.
Kriterijumi performansi koji se ocjenjuju su curenje dima, izolativnost, integritet i mehanička stabilnost.
EN 1366: Dio 9: 2008 - Ispitivanje otpornosti na požar servisnih instalacija (Dio 9: Kanali za ekstrakciju dima iz jednog požarnog sektora)
Ovaj dio standarda utvrđuje metod ispitivanja za određivanje otpornosti na požar kanala za odvođenje dima koji su predviđeni za upotrebu unutar samo jednog požarnog sektora. Kod takvih primjena, sistem za odimljavanje je predviđen za rad do flešovera (obično 600°C). Ovaj metod ispitivanja je podesan samo za kanale izrađene od negorivih materijala (Klase reakcije na požar A1 i A2-s1, d0). Primenjuje se samo na kanale koji imaju četiri strane ili su okruglog presjeka. Ovo ispitivanje je namijenjeno samo za horizontalne kanale za odvođenje dima predviđene samo za jedan požarni sektor. Ovaj metod ispitivanja iz dijela 9 primenjuje se samo na kanale za odimljavanje koji ne prolaze kroz druge požarne sektore. Oni reprezentuju izloženost požaru koji je u fazi razvoja (prije flešovera). Za kanale za odvođenje dima koji prolaze kroz druge požarne sektore treba koristiti metod ispitivanja opisan u EN 1366-8.
EN 1634: Dio 1: 2014+A1:2018 - Ispitivanje otpornosti na požar i propuštanja dima kroz vrata, sklopove za zatvaranje, prozore koji se mogu otvarati i građevinske okove (Dio 1: Ispitivanje otpornosti na požar vrata, sklopova za zatvaranje i prozora koji se mogu otvarati)
Ovim dijelom standarda utvrđuje se metod određivanja otpornosti na požar vrata i sklopova za zatvaranje koji su projektovani za ugradnju u otvore vertikalnih razdvajajućih elemenata, uključujući okretna vrata, horizontalna i vertikalna klizna vrata i neizolovane čelične jednoslojne preklopne kapke, odnosno roletne. Kriterijumi perfomansi koji se ocjenjuju su izolativnost, integritet i zračenje.
Međunarodni standardi
ISO 834: Dio 1: 1999 - Opšti zahtjevi
U ovom dijelu se navode opšti principi koji se odnose na opremu, instrumente i procedure kod metoda utvrđivanja otpornosti na požar različitih elemenata konstrukcija kada se podvrgnu uslovima izloženosti standardnom požaru.
ISO 834: Dio 4: 2000 - Posebni zahtjevi za noseće vertikalne razdvajajuće elemente konstrukcija
Ovaj dio standarda se primjenjuje na vertikalne noseće elemente za razdvajanje građevinskih konstrukcija kada su izloženi požaru s jedne strane. Performanse otpornosti na požar ispitivanog uzorka koje se ocjenjuju su izolativnost, integritet i nosivost.
ISO 834: Dio 5: 2000 - Posebni zahtjevi za noseće horizontalne razdvajajuće elemente konstrukcija
Ovaj dio se primjenjuje na horizontalne noseće razdvajajuće elemente građevinskih konstrukcija kao što su podovi i krovovi, uključujući i noseće elemente koji sadrže grede, kada su izloženi požaru sa donje strane.
Performanse otpornosti na požar ispitivanog uzorka koje se ocjenjuju su izolativnost, integritet i nosivost.
ISO 834: Dio 6: 2000 - Posebni zahtjevi za grede
U ovom dijelu se utvrđuju postupci za određivanje otpornosti na požar greda kada se ispituju samostalno u situaciji kada su dvije vertikalne i donja strana izložene zagrevanju. U suprotnom se moraju reprodukovati odgovarajući uslovi izloženosti požaru. Greda se ocenjuje prema kriterijumu nosivosti.
ISO 834: Dio 7: 2000 - Posebni zahtjevi za stubove
Ovaj dio utvrđuje postupke za određivanje otpornosti na požar stubova kada se ispituju samostalno. Stub se ispituje tako što se potpuno izloži požaru sa svih strana, osim kada moraju da se reprodukuju drugi odgovarajući uslovi izloženosti požaru. Stub se ocjenjuje prema kriterijumu nosivosti.
ISO 834: Dio 8: 2000 - Posebni zahtjevi za nenoseće vertikalne razdvajajuće elemente konstrukcija
Ovaj dio standarda se primjenjuje na vertikalne razdvajajuće elemente građevinske konstrukcije kada su izloženi požaru s jedne strane. Kriterijumi performansi otpornosti na požar ispitivanog uzorka koji se ocjenjuju su izolativnost i integritet.
ISO 834: Dio 9: 2003 - Posebni zahtjevi za nenoseće plafonske elemente konstrukcija
Ovaj dio određuje otpornost na požar plafona koji se ocjenjuje prema kriterijumima izolativnosti i integriteta, kada je plafon izložen zagrijevanju sa donje strane. Metod ispitivanja se može primjeniti na samonosive plafone i konstrukcije spuštenih plafona.
Rečnik Ocjene / procjene
U izvještajima o ispitivanju samo se navodi šta je ispitivano i ne pokazuju se odstupanja. Promjene konstrukcije koja je ispitivana prema australijskim, britanskim ili evropskim standardima zahtijevaće ili drugo ispitivanje požara ili tehničku ocjenu.
Ocjena je teorijska studija koju je sproveo nezavisni konsultant za požare i koja dozvoljava neka odstupanja od ispitivane konstrukcije. Priroda i obim svakog odstupanja u velikoj mjeri će zavisiti od veličine i konfiguracije ispitnog uzorka.
Pored toga, mogu se napraviti ocjene koje su specifične za projekat i sprovesti ispitivanja koja su prilagođena specifičnim potrebama građevinskog projekta.
